Adel staat sterk in de belangstelling. TV-programma’s, podcasts, boeken en tijdschriften bereiken een groot publiek. Ook de wetenschap houdt zich bezig met de adel, zowel voor vakgenoten als voor breder geïnteresseerden. Na een standaardwerk over de adel in Gelderland is op 13 mei Adel en Ridderschap in Utrecht gepresenteerd, geschreven door historicus Renger de Bruin. In een omvangrijk en rijk geïllustreerd boek komen de resultaten van jarenlang onderzoek samen.

Op 1 november 2023 houdt Renger de Bruin een lezing over zijn boek in De Wiese in Schalkwijk (adres: De Wiese 2, 3998 MD Schalkwijk). De lezing begint om 20.00 uur, inloop vanaf 19.30 uur. U bent van harte uitgenodigd.

Adel en ridderschap

Het verhaal begint meer dan 1500 jaar geleden met opgravingsvondsten in Rhenen en Utrecht die wijzen op een erfelijke bovenlaag. Het loopt door het heden, met adellijke families die het nog volhouden op voorvaderlijke kastelen, waarvan zij de exploitatie rond proberen te krijgen, bijvoorbeeld door ‘Heel Holland Bakt’ te faciliteren. De meeste edellieden wonen echter in eengezinshuizen of appartementen en oefenen beroepen uit die gemiddeld zijn voor hoger opgeleide Nederlanders. Tot ver in de twintigste eeuw nam de adel echter nog een belangrijke maatschappelijke positie in.

Opkomen en verdwijnen van talrijke geslachten

Het boek is een verhaal van opkomen, verdwijnen en zich handhaven van talrijke geslachten zoals Van Goye, Van Zuylen, Van Hardenbroek, Van Reede en Van Tuyll van Serooskerken. De lotgevallen van de adel zijn bepaald door oorlogen, revoluties, epidemieën, economische crises, maar ook door tijden van vrede en voorspoed.

Naast deze invloeden van buitenaf zijn er de individuele factoren van verstandige of onverstandige beslissingen, ziekte en sterfgevallen. Het persoonlijke krijgt ruime aandacht. Het verhaal over ridders, baronnen en jonkheren impliceert een mannenwereld, maar krachtige vrouwen als Margaretha Turnor, die de herbouw van kasteel Amerongen leidde, of de kritische schijfster Belle van Zuylen worden zeker niet vergeten.

Het in- exterieur van hun kastelen geven letterlijk kleur aan de lange geschiedenis van de Utrechtse adel. Het erfgoed van de adel, zowel materieel als immaterieel, wordt voor het nageslacht bewaard door stichtingen en verenigingen. Een daarvan is de Ridderschap van Utrecht, die het initiatief tot het boek heeft genomen.

Kromme Rijn kerngebied

Het Kromme Rijngebied is een kerngebied in de Utrechtse adelsgeschiedenis. Hier werden in de dertiende eeuw woontorens gebouwd, zoals Sterkenburg en Lunenburg. Deze versterkingen zijn in de loop van de tijd veranderd in gerieflijke buitenverblijven. De adel heeft steeds een nadrukkelijk stempel gedrukt op de dorpssamenlevingen, onder meer op de religieuze kleur.

Waar de lokale edelman zich bekeerde tot de Reformatie volgden de dorpelingen, terwijl waar hij katholiek bleef dit ook gold voor zijn pachters en personeelsleden. Zo werden Over- en Nederlangbroek gereformeerde dorpen en bleef Schalkwijk grotendeels katholiek. In de lezing die Renger de Bruin over zijn boek komt geven, zal het gebied tussen Rijn en Lek ruim de aandacht krijgen, maar de plaatselijke edellieden worden geplaatst in het verband van de hele provincie en daarbuiten.

Over de spreker

Dr. Renger E. de Bruin (1956) studeerde geschiedenis aan de Universiteit Utrecht (UU) en werkte daarna als onderzoeker en docent aan de universiteiten van Utrecht, Leiden en Greifswald. Van 1994 tot 2017 was hij conservator stadsgeschiedenis bij het Centraal Museum Utrecht en daarnaast enige tijd hoogleraar Utrecht Studies.

Sinds 2017 is hij senior-onderzoeker bij het Departement Geschiedenis en Kunstgeschiedenis van de UU. Hij houdt zich al lange tijd bezig met onderzoek naar elites in het verleden, in het bijzonder de adel.