Na de val van Dorestad ontstaat er een machtsvacuüm in grote delen van het huidige Kromme Rijngebied. Dit gat wordt opgevuld door edelen die het gouw Opgooi (Upgoa) instellen. Opgooi omvat hetzelfde gebied als de plaats Dorestad, inclusief de landstreek Dorestad tussen Rijswijk en Houten.
De eerste keer dat Upgoa wordt genoemd is rond het jaar 900. Centrum van dit gouw wordt een kasteel dat vermoedelijk rond het jaar 935 als mottekasteel is gebouwd. De locatie is te vinden in het Goysedorp langs de huidige Wickenburgseweg.
Geslacht Ten Goye
Waldger is de zoon van Graaf Gerulf en wordt de eerste Graaf van Goye genoemd. Hij woont zelf in Averzaath en het mottekasteel in Upgoa is dan ook een steunpunt voor hem. De nazaten van Waldger noemen zich dan Ten Goye. Rodbertus Wilhelmus van Goye van Goor is in 1081 de eerste persoon die met deze naam wordt genoemd.
Ergens in de 10e of 11e eeuw wordt het kasteel opgetrokken in steen en in het jaar 1126 wordt het een ridderhuis genoemd. Het kasteel is een van de eerste stenen kastelen in regio en uitvalsbasis voor Ten Goye voor het verrichten van taken voor de bisschop van Utrecht. Dit zijn werkzaamheden als burggraaf of het organiseren van de ontginningen. Op het hoogtepunt is Ten Goye graaf over de graafschappen Lek-en-IJssel, Opgooi en Utrecht.
Het kasteel groeit in de 13e eeuw uit naar een indrukwekkend stenen gebouw. Torens, woonvleugels, een kapel, een versterkte voorburcht en een dubbele wal met driedubbele omgrachting waren aanwezig. De voorburcht was aan de noordzijde, het hoofdgebouw aan de zuidzijde van het terrein. Het hele complex besloeg een oppervlak van 140 bij 90 meter. Van het kasteel zijn geen afbeeldingen bekend. Tekenaar Peter Koch heeft op basis van de beschikbare bronnen en kennis van kastelen een reconstructie gemaakt.
Rond kasteel Ten Goye ontstaat een kasteeldorpje, dat de naam Oostrum draagt. Een belangrijke vroonhof op enige afstand was de Oostrummerhofstede.
Het verval van Kasteel Ten Goye
Ten Goye is in de 14e eeuw nog steeds een geduchte tegenstander voor iedereen waar ze de strijd mee aangaan. Daarbij kiest Ten Goye regelmatig de kant van Holland. Telkens wanneer Holland verliest van Het Sticht, levert Ten Goye weer iets in. Ghiselbertus heer Uten Goye verliest in 1257 diverse rechten, maar na boetedoening wordt hij maarschalk van de Utrechtse bisschop.
Na enkele jaren vertrekt hij naar het klooster en wordt hij broeder frater Ghiselbertus quondam Dominus de Goye. Hij is in 1270 en 1271 de vierde in de rij van landcommandeurs van de ridderlijke Duitse orde Balije van Utrecht (Duitse Huis). Dit is ook de reden dat veel landerijen in de omgeving van het voormalige kasteel eeuwenlang in het bezit zullen zijn van het Duitse Huis. Het grondgebied waar Ten Goye nog iets over te zeggen heeft, is dan het gerecht ’t Goy en Houten.
In de 14e eeuw raakt kasteel Ten Goye drie keer verwikkeld in oorlogshandelingen. In 1317 wordt het kasteel bestormd voor de bisschop van Utrecht. Die had er recht op, omdat hij eerder de Heer van Ten Goye had onthoofd, maar het kasteel was ingenomen door Culemborg. De bestorming lukt, maar de bisschop die enkele jaren eerder Amsterdam stadsrechten had gegeven, sterft diezelfde nacht.
In 1353-1355 zijn er weer oorlogshandelingen rond kasteel Ten Goye. Dit keer is ook Holland betrokken bij de gevechten die via Wijk bij Duurstede een aanval had ingezet. Het kasteel wordt flink beschadigd. Afgesproken wordt dat aan Kasteel Ten Goye slechts het hoognodige mag worden gerepareerd en dat het niet weer een machtig bolwerk zou worden. Amateurarcheologen hebben in de jaren zeventig ten noorden van het kasteel een steenoven ontdekt, die is gebruikt om het Kasteel Ten Goye te herbouwen.
Bij een crisissituatie in 1380 tussen de bisschop en de tegenbisschop zijn er ook oorlogshandelingen rond het kasteel. Er is dan weinig schade aan het gebouw.
In 1536 is er sprake van een vervallen slot. In 1581 is deze afgebroken en zijn de fundamenten uitgegraven. De stenen zijn verkocht en elders hergebruikt. Diverse kloostermoppen van het kasteel zijn te vinden in de woningen van het Goysedorp.
Meer informatie
- Kasteel Ten Goye, website van de Stichting Erfgoed Ten Goye
- Ghiselbertus heer Uten Goye
- De middeleeuwse steenoven bij ‘t Goy – 1972-1 (pdf)