Kasteel Duurstede is in de periode 1220­-1240¹ ontstaan, toen er een zware bakstenen donjon is gebouwd. Mogelijk kan de in 1240 in oorkonden genoemde Gijsbrecht I van Zuylen² als bouwheer van de donjon worden aangemerkt. Deze toren staat er tegenwoordig nog steeds en heeft muren van twee en een halve meter dik.

De oorspronkelijke ingang lag op de tweede verdieping en was bereikbaar via een houten trap. Bij belegering kon deze worden gesloopt of in brand gestoken. De toren stond op een verhoogd terrein van 33 bij 44 meter. Er is geen voorburcht aangetroffen, maar mogelijk stonden er wel enkele (houten) gebouwen. Een donjon was per definitie onprettig om in te wonen en werd vooral als vluchthuis gebruikt.

Strategische ligging

De donjon lag strategisch, vlakbij de dam die in de Rijn was gelegd. Bovendien kon de rivier goed in de gaten worden gehouden.

Tussen 1275 en 1450 groeide kasteel Duurstede uit. In eerste instantie wordt er tussen 1275 en 1325 een voorburcht gebouwd. Hier bevonden zich verschillende gebouwen met kamers en verblijven voor personeel, paardenstallen en voorraadzolders.

Daarna tussen 1400 en 1450 wordt het kasteel vierkant met hoektorens. De donjon wordt ingesloten door nieuwbouw en kwam hierdoor als uitspringende hoektoren half binnen de ommuring te staan. De vier hoeken werden voorzien van ronde torens van variabele grootte. Ronde torens waren modern sinds halverwege de 14e eeuw, omdat deze beter bestand waren tegen grote kogels die een gat in een muur konden veroorzaken.

In 1459 overlijdt eigenaar Jacob van Gaasbeek die onderdeel uitmaakte van een tak van het geslacht Van Zuylen. Kasteel Duurstede valt terug aan de bisschop van Utrecht. Hierdoor is David van Bourgondië tussen 1459 en 1496 eigenaar van het kasteel. Hij gaat er wonen en laat het kasteel grondig verbouwen. Er komen 75 vertrekken in het nieuwe kasteel.

De Bourgondische toren

Tevens worden er nieuwe grachten gegraven en de noordwestelijke hoektoren wordt de Bourgondische toren van 41 meter hoog neergezet. De toren werd voorzien van grote ramen. In deze toren bevond zich het woonvertrek van de bisschop, die Utrecht had verruild voor Wijk bij Duurstede. De Bourgondische toren had met muren van plaatselijk vier meter dik een duidelijke militaire functie. De toren is vandaag de dag nog zeer indrukwekkend.

Het kasteel diende als paleisachtige residentie waar de bisschoppen wetenschappers, kunstenaars en schrijvers ontvingen. Verschillende bisschoppen investeerden in verbouwingen en verfraaiingen, vooral David en later zijn halfbroer Philips van Bourgondië. In het kasteel was een kapel.

Verder werden er nieuwe verdedigingswerken rond het kasteel aangebracht. Deze bestonden uit een smalle omwalling en een buitengracht aan de westzijde van het kasteel.

Verval van Kasteel Duurstede

Na David werd Philips van Bourgondië eigenaar van het kasteel. Bisschop Joris van Egmond (1534-­1559) zorgt voor verfraaiing van het kasteel.

Hoewel Kasteel Duurstede in 1640 nog in goede staat verkeerde, vervalt het ergens in de tweede helft van de 17e eeuw compleet tot een ruïne. De Franse bezetter heeft het kasteel met rust gelaten, maar na hun vertrek in 1673 werden veel materialen van het kasteel hergebruikt om Wijk bij Duurstede op te bouwen.

Kasteel Duurstede in de huidige tijd

Tegenwoordig is van het ooit zo indrukwekkende kasteel een deel van het poortgebouw, twee torens en een stuk van één van de ronde hoektorens overgebleven. In 1852 worden de restanten van het kasteel en ook het kasteelpark door de toenmalige eigenaar baron J.H. van Lynden van Lunenburg aan de stad geschonken. Het kasteel is in 1883, 1948, 1983 en 2013 gerestaureerd.

De informatie op deze pagina is mede gebaseerd op het onderzoek ‘De bouwgeschiedenis van kasteel Duurstede’ van  J. van Doesburg (Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed 2019) en beschikt over nieuwe informatie dan op diverse (kasteel)websites is te vinden.

Noten

1. De datering is vastgesteld door bouwkundig onderzoek en vermeld in het rapport; De bouwgeschiedenis van kasteel Duurstede, J. van Doesburg (2019), pagina 81. ↩︎
2. De Van Zuylens zijn afkomstig uit de omgeving van Kleef en vestigden zich in die periode in het Sticht. Waarschijnlijk zijn ze begonnen als meiers van het domein van de abdij van Deutz die diverse bezittingen hadden in en om Wijk bij Duurstede. ↩︎