Tussen de Marsdijk in Bunnik en de snelweg A12 ligt het terrein van het voormalige Castellum Fectio. Het was een van de grotere Romeinse forten langs de Neder-Germaanse Limes.
Fectio heeft gefunctioneerd vanaf ongeveer het jaar 1 tot het jaar 275. Het fort lag strategisch omdat de Vecht zich hier afsplitste van de Rijn. Via de Vecht en Rijn kon Frisia en Engeland worden bereikt. Fectio kent zeven bouwfases. De laatste bouwfase was het castellum van steen. Deze bouwfase is uitgebeeld in het landschap en vrij toegankelijk.
Kamp Fectio (1) en houten fort (2)
Tussen het jaar 1 en 12 was er sprake van een kamp. Dit brandde af, waarna het terrein met één meter werd opgehoogd. Hierop verscheen een houten fort met een grootte van 100 bij 120 meter. Dit fort werd rond het jaar 41 verwoest bij een overstroming van de Rijn. Tevens was deze overstroming zo krachtig, dat de splitsing van Vecht en Rijn zich naar het westen verplaatste. Daar werd een nieuw fort gebouwd: Trajectum.
Herbouw fort Fectio (3)
Het fort Fectio wordt ook herbouwd en vormt in het jaar 47 met het uitroepen van de Rijn als noordgrens van het Romeinse Rijk een verdedigingsfort. Het verschil tussen Trajectum en Fectio was dat deze laatste wel aan de Limesweg was gelegen en Trajectum aan een zijweg. Het nieuwe fort is 150 meter lang en groter dan elders in het westen van het land. Het achterland (Kromme Rijngebied) is dan al tientallen jaren Romeins en functioneert economisch uitstekend.
Bataafse opstand (4 en 5)
Met de Bataafse opstand wordt Fectio in het jaar 69 in brand gestoken. In de ondergrond van het terrein is een brandlaag van 20 tot 40 cm dik gevonden. Na de Bataafse opstand in het jaar 70 wordt het fort herbouwd. Ook verschijnt er vanaf het jaar 90 een oostelijk kampdorp. Rond het jaar 101 wordt het Castellum Fectio herbouwd met stenen fundamenten.
De Midden Romeinse tijd is een rustige periode en de economie bloeit volop. Naar schatting wonen in het gebied dat we tegenwoordig het Kromme Rijngebied noemen, zo’n 4000 personen. Hiervan waren er in Fectio zo’n 500 tot 600 soldaten gestationeerd en woonden er in de oostelijke vicus zo’n 600 tot 800 personen. De bebouwing in de vicus was in lintvorm, maar er zijn ook parallelle straten geweest. Er waren werkplaatsen, pottenbakkerijen en er zijn sporen gevonden van een insteekhaven. Een kleinere vicus was gelegen aan de westzijde van Fectio. Na 30 jaar gaat dit fort verloren door brand.
Castellum Fectio met vicus (6 en 7)
Rond het jaar 130 wordt het fort iets westelijker herbouwd. Ook dit fort brandt af. In het jaar 177 verschijnt er een stenen castellum. Deze heeft een poort, hoektorens en tussentorens. Centraal in Fectio was het huis van de commandant en een grotere ruimte. Verder was er een ziekenhuis en een graanpakhuis. In de muur van het castellum waren ovens gemaakt, waar brook werd gebakken.
In totaal is het 2,6 hectare groot en tevens is het de grootste van Nederland. Het castellum had een afmeting van 150 x 180 meter. De muur was een schil van tufsteen met een kern van beton. Aan de noordzijde was een haven. Schepen die hier aanlegden zorgden voor de bevoorrading met het achterland, maar voerden ook bouwmaterialen aan.
Vertrek van de Romeinen
Rond 274 wordt Castellum Fectio verlaten. De Romeinen keren nog wel weer terug en zijn hier tot ongeveer het jaar 406 te vinden. Echt zo massaal als in de eerste, tweede en derde eeuw wordt het niet meer. Na het jaar 411 zijn er geen Romeinen meer in de regio. Op 1 januari 723 worden de stenen restanten van het castellum door Karel Martel aan de bisschop Willibrord geschonken voor de bouw van Utrechtse kerken.
Lange tijd zal het oude terrein doorgaan onder de naam Wiltenburg, voordat het definitief verdwijnt in het gerecht Bunnik en Vechten.
De Archeologische Werkgroep ‘Leen de Keijzer’ beschikt over veel informatie van Castellum Fectio.